کتاب

نام كتاب: تذكرة الخواص‏، نويسنده: سبط بن جوزى‏ ، وفات: ۶۵۴ قمری، تعداد جلد واقعى: ۱، زبان: عربى‏ ، موضوع: دوازده امام عليهم السلام‏(

تذكرة الخواص من الأمة فی ذكر خصائص الأئمة  نوشته سبط ابن جوزی در قرن هفتم است كه مذهب وی حنبلی می‌باشد و این كتاب را در شرح حال علی بن ابی طالب علیه‌السلام و فرزندان ایشان نوشته است. با آنكه نویسنده كتاب از عالمان اهل سنت است، فضائل ائمه شیعه را به زیبایی نوشته و جای بسی شكر و سپاس است كه گفته‌اند:

خوشتر آن باشد كه سر دلبران‏           گفته آید در حدیث دیگران‏

در مواردی در این كتاب نقل قول ها و اظهار نظرها، شائبه‏ ای از تعصب و رگه ‏هایی از عصبیت مولف به چشم می‌خورد.
ساختار كتاب: كتاب حاضر با شرح حال مختصری از مولف توسط آقای سید محمد صادق بحر العلوم شروع گشته و پس از آن سر آغازی از مولف در حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر و عترت پاكش بالاخص امیرمومنان علیه‌السلام ذكر شده است.
وی به ترتیب از امام اول تا حضرت حجه (عج)، به بیان مناقب و حوادث دوران ایشان می‌پردازد. قابل توجه آنكه مؤلف بیشتر كتاب را به شرح زندگانی و فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام و حسنین علیه‌السلام اختصاص داده و زندگانی نه امام بعدی را به طور فشرده و با اختصار بیان نموده است.
كتاب شامل دوازده باب است‏
۱- درباره‏ی احوال شخصی، مناقب، دوران خلافت علی بن ابی طالب  علیه‌السلام، سیمای حضرت و شرح حال پدر و مادر وی می‌باشد.
۲- ذكر بسیاری از فضائل امیرمومنان و منزلت وی و احادیثی در این باره و همچنین سخنان حضرت می‌باشد؛ از جمله این احادیث می‌توان به حدیث غدیر، حدیث طیر، ناقه، قضیب احمر، مدینه العلم، رد الشمس و غیره اشاره كرد.
۳- درباره فرزندان حضرت علی علیه‌السلام است.
۴- بحث از خلافت امیرمومنان می‌باشد در این باب به ماجرای طلحه و زبیر، داستان خوارج و جریان جنگ صفین پرداخته است. عبد الله بن احمد بن حنبل از پدرش نقل كرده است كه می‌گفت: به خدا سوگند كه خلافت باعث افتخار علی نبود بلكه علی مایه‏ی افتخار خلافت بود.
۵- درباره‏ی پارسایی و زهد و خدا ترسی و عبادت علی علیه‌السلام می‌باشد.
۶- برگزیده‏ای از سخنان علی علیه‌السلام است، مانند خطبۀ منبریه، بالغیه، شقشیه، خطبه‏ ای در ستایش رسول اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و همچنین از وصایای وی به كمیل و به فرزندانش و مناظرات حضرت و دیگر سخنان ایشان كه در این باب ذكر شده است.
۷- در ابن باب به جریان شهادت امیر المومنین علیه‌السلام و مطالبی از همسران و كنیزان و اولاد جعفر، مطرح شده است.
۸- به شرح حال امام حسن علیه‌السلام پرداخته و جریان شهادت ایشان و دوران وی را توضیح داده ‏اند.
۹- به شرح حال امام حسین علیه‌السلام و سیره ایشان و جریان شهادت و مختصری از مقتل وی ذكر شده است.
۱۰- به بیان محمد بن حنفیه و سخنان و اولاد وی پرداخته است.
۱۱- از فضائل حضرت خدیجه و حضرت زهرا (س) و ازدواج ایشان و همچنین نوحه سرایی وی در رثای رسول اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌باشد. وی در این باب از بیماری و وفات حضرت زهرا(س) مطالبی را عنوان داشته و چیزی از شهادت ایشان مطرح ننموده است.
۱۲- شرح حال امامان معصوم علیه‌السلام پرداخته و از فرزندان آنان، تك تك نام برده است.
مولف در پایان كتاب به ذكر چند حكایت در باره فرزندان و اخلاق و اوصاف شایسته ائمه بازگو می‌کند.
جایگاه، شخصیت و زندگانی سبط بن جوزی: شمس الدین ابوالمظفر یوسف بن قز اوغلی بن عبدالله بغدادی مشهور به سبط ابن الجوزی است. چون مادرش رابعه دختر ابوالفرج ابن الجوزی بود. وی به سال ۵۸۱ در بغداد متولد شد و پس از تعلیم علوم و فنون نزد جدش ابوالفرج، در زمینه وعظ و خطابه نیز در مسیر او گام نهاد و واعظی توانا و مشهور گشت. در بیست سالگی برای فراگیری علوم و وعظ مردم به شام رفت و ساكن دمشق گردید. مدتی را هم به مصر رفت و در آنجا ماند.
مذهب سبط بن جوزی‏
سبط ابتدا بر مذهب حنبلی بود و سپس به مذهب ابوحنیفه گرائید. ذهبی تغییر مذهب او را از سر دنیاخواهی می‌داند و برخی این كار سبط را رفتاری صوری و ظاهری دانسته و می‌گویند كه تغییر مذهبی وی برای نزدیك شدن به درگاه پادشاه ایوبی شام بود كه حنفی متعصبی بود. شاید هم شخصیت وی به گونه ‏ای بوده كه اختلافات مذهبی را اصیل نمی‌دانسته و در مسائل عبادی پیروی از امام خاصی را لازم نمی‌دانسته و اختلافات فقهی را اهمیت نمی‌‏داده است.
برخی هم او شیعه و رافضی دانسته ‏اند. ذهبی می‌گوید از سبط نوشته ‏ای دیده كه دلالت بر تشیعش می‌کرده است، چنان كه ابن رافع سلامی (م.۷۷۴) گوید كتاب «ریاض الافهام» را از سبط بن جوزی در فضائل اهل بیت دیده كه تشیع در آن ظاهر بوده است.
علت انتساب وی به تشیع، نقل فضائل ائمه و ذكر اختلافات میان صحابه از سوی اوست. بخصوص كه در این دوره، فضائل ائمه توسط فاطمیان و حمدانیان در غرب جهان اسلام گسترش داشت همچنین گرایش وی به تشیع می‌‏توانست تحت تأثیر هم‏نشینی با ابوالمظفر والی ایوبی دمشق بوده باشد كه اهل بیت را بسیار دوست داشت. ارادت سبط به خاندان پیامبر به گونه ‏ای بود كه در یك روز عاشورا مردم حلب از وی خواستند به منبر رود و درباره شهادت امام حسین علیه‌السلام سخن بگوید ولی او بر منبر نتوانست صحبت كند و به شدت گریست و فقط شعری در مرثیه امام خواند و پائین آمد (البدایه و النهایه،ج ۱۳، ص ۱۹۴). در عین حال او سنی مذهب است و به ایمان ابوطالب اعتقاد ندارد و به خلفای نخست ارادت می‌ورزد و با تمجید از ایشان یاد می‌‏كند.
آثار سبط بن جوزی‏
بیش از سی كتاب برای سبط یاد شده است كه برخی از آنها چنین است: مرآه الزمان، الانتصار لامام ائمه الامصار (در باره ابو حنیفه)، الجامع فی مناقب ابی حنیفه، تذكره الخواص.
وفات‏ او: مرگ وی به سال ۶۵۴ در منزل خویش در دمشق روی داد و در كنار كوه قاسیون دفن شد.
منبع: مجموعه سیره معصومین